Er zijn verschillende procedures voor de ontruiming van een kraakpand. Eén daarvan is de strafrechtelijke ontruiming. Door de invoering van de Wet handhaving kraakverbod op 1 juli 2022 is die procedure versneld. Maar er wordt niet vaker dan voorheen gebruik van gemaakt. Dat blijkt uit een evaluatie die is uitgevoerd in opdracht van het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum (WODC).
Voordat de Wet handhaving kraakverbod in werking trad, hadden krakers de mogelijkheid een kort geding aan te spannen tegen een voorgenomen strafrechtelijke ontruiming. Dat is sinds de inwerkingtreding niet meer mogelijk. Tegenwoordig beslist de rechter-commissaris na een aangifte door een woningeigenaar en op vordering van de officier van justitie binnen 72 uren of ontruiming kan plaatsvinden. Krakers kunnen in die periode worden gehoord. De wet moet op deze manier leiden tot een versnelde procedure van strafrechtelijke ontruiming, die daardoor ook aantrekkelijker zou moeten worden om te gebruiken dan voorheen, en het kraken als ‘woonmodel’ ontmoedigen.
Evaluaties
Bij de inwerkingtreding van de wet heeft de (toenmalige) minister van Justitie en Veiligheid toegezegd de wet drie keer te evalueren op effectiviteit. De eerste evaluatie (een nul-meting) vond plaats voor de inwerkingtreding. Het huidige WODC-rapport betreft de tweede evaluatie en ziet op de periode na inwerkingtreding van de wet, met 2023 als peiljaar. De eindevaluatie verschijnt in 2025. In de evaluatie wordt bekeken of het doel van de wet is behaald en wat mogelijke bijkomende effecten zijn.
Sneller
In 2023 zijn er 108 kraakincidenten gemeld. Bij een derde daarvan is sprake van strafrechtelijke ontruiming – hetzelfde percentage als vóór inwerkingtreding van de wet. De nieuwe wet zorgt er dus niet voor dat vaker strafrechtelijke ontruimingen plaatsvinden, wat met de wet wel wordt beoogd. Wat is veranderd, is de snelheid waarmee ontruimingen plaatsvinden. Waar het in 2021 na aangifte nog gemiddeld 79 dagen duurde voordat er ontruimd werd, ging het in 2023 om 34 dagen.
Ontmoedigen
De wet had ook als doel om kraken als woonmodel te ontmoedigen, door te voorkomen dat groepen krakers zich jarenlang in panden zouden vestigen. Georganiseerde groepen krakers zouden onder de oude wetgeving misbruik maken van de schorsende werking van een kort geding, om zo lang mogelijk in een pand te kunnen blijven. Uit de evaluatie blijkt echter dat er nauwelijks bewijs van is dat krakers langdurig een pand als woning gebruiken. Krakers die in Nederland actief zijn, doen dit vaak vanwege directe woonurgentie of om maatschappelijke kwesties zoals woningnood onder de aandacht te brengen. Dit is niet veranderd sinds de invoering van de wet.
Neveneffecten
De Wet handhaving kraakverbod heeft onbedoeld ook neveneffecten. Zo ervaren advocaten die krakers bijstaan meer tijdsdruk door de versnelde procedures, wat kan leiden tot een ongelijk speelveld. Ook voor de officier van justitie leiden de nieuwe regels tot meer werk.
Eindevaluatie
Bij de eindevaluatie in 2025 zullen de effecten van de wet verder in kaart worden gebracht. Naast kwantitatieve analyses worden dan ook de ervaringen van beleidsmakers, strafrechtdeskundigen, pandeigenaren en krakers meegenomen. Zo ontstaat een breder en completer beeld van de impact van de Wet handhaving kraakverbod.
Evaluatie Wet handhaving kraakverbod – fase 2: één-meting