Rechten van de architect

Wanneer bij een pand de kantoorfunctie wordt getransformeerd naar een woonfunctie of andersom, zijn er veel zaken waar de eigenaar rekening mee moet houden. Een belangrijk punt is het auteursrecht van de architect. Een bouwkundig ontwerp van een architect is een werk als bedoeld in de Auteurswet en wordt beschermd door het auteursrecht. Het auteursrecht geeft de architect, als maker van het ontwerp, het recht zich te verzetten tegen openbaarmaking van zijn ontwerp, verveelvoudiging van zijn werk en aantasting van zijn werk. Het is aan te raden om voorafgaand aan de verbouwing of de sloop van een gebouw uit te zoeken of op het ontwerp daarvan auteursrecht rust. Wanneer men de regels volgt, hoeft een auteursrecht geen problemen op te leveren. Doet men dat niet, dan kan een bouwstop het gevolg zijn, met alle financiële consequenties van dien.

Aantasting eer en goede naam architect

Een ingrijpende transformatie mag geen misvorming, verminking of andere aantasting van het werk zijn, welke nadeel zou kunnen toebrengen aan de eer of de naam van de architect. Dit is het persoonlijkheidsrecht van de architect. Wanneer is sprake van nadeel aan eer of naam van de architect? Voor de beantwoording van deze vraag moeten verschillende belangen worden afgewogen. Aan de ene kant zal de architect er bijvoorbeeld rekening mee moeten houden dat er in de loop der tijd in verband met functionele wijzigingen van de bestemming veranderingen nodig zijn die tot (gedeeltelijke) aantasting van het werk kunnen leiden. Aan de andere kant is van belang om te kijken wat voor de eigenaar van het pand precies de reden van de aantasting is. Deze kan nodig zijn om bijvoorbeeld het pand aan zijn nieuwe functie te kunnen laten beantwoorden. Aan woningen worden immers andere eisen gesteld dan aan een kantoorpand. Ook het feit dat een gebouw al zes jaar leegstaat en inmiddels de helft van de aankoopwaarde is afgeschreven kan een gegronde reden zijn. Er kan dus wel degelijk sprake zijn van een aantasting in de zin van de Auteurswet, maar die aantasting hoeft onder omstandigheden géén nadeel toe te brengen aan de eer of de naam van de architect.

Verbouwen met respect voor kenmerkende elementen

Wanneer levert een verbouwing van een bestaand pand een inbreuk op het auteursrecht van de architect op? Sommige wijzigingen aan een pand kunnen zodanig beperkt zijn dat daarmee het basisidee van de architect ten aanzien van het gebouw in tact blijft. Wanneer kenmerkende elementen van het ontwerp van de architect gehandhaafd en zichtbaar blijven in het nieuwe ontwerp, geldt dat er geen aantasting van het werk is. Misschien zijn de wijzigingen ingegeven door de gewijzigde functie van het gebouw. In zo’n geval kan het onredelijk zijn van de architect zich daar tegen te verzetten. Daarnaast kan het zijn dat een pand geruime tijd heeft leeg gestaan waardoor een verbouwing echt noodzakelijk is. Ook in dat geval zal het beroep van een architect op zijn persoonlijkheidsrechten minder snel slagen.

Slopen van unieke gebouwen alleen met gegronde reden

Wanneer verbouwen geen mogelijkheid is kan slopen een optie zijn. De volledige vernietiging van het werk van een architect lijkt een ingrijpende aantasting. Toch kan een architect zich in deze situatie niet op het auteursrecht beroepen omdat slopen volgens de rechtspraak geen reputatieschade veroorzaakt. Wanneer het om unieke gebouwen gaat mag de eigenaar onder omstandigheden alleen tot vernietiging overgaan als hij daarvoor een gegronde reden heeft. Ook zal hij zich de gerechtvaardigde belangen van de architect moeten aantrekken. Hij moet er voor zorgen dat het bouwwerk behoorlijk wordt gedocumenteerd of hij kan de architect de gelegenheid geven om dat zelf te doen. Overigens zal er in de praktijk bij transformatie niet zo vaak worden overgegaan tot volledige sloop van een pand.

Tot slot

Voor de eigenaar van een pand die een (vaak kostbare) transformatie of een renovatie overweegt, is het dus relevant om vooraf na te gaan of de architect auteursrechten heeft, en zo ja of hij deze wil handhaven. Wat kan men als eigenaar in dat geval doen?

Toestemming architect
Vraag voordat de bouwwerkzaamheden van start gaan toestemming aan de architect en zorg dat de afspraken goed worden vastgelegd.

Overdragen auteursrechten
Kan de architect zijn auteursrechten overdragen? Dat kan, en deze afspraken kunnen contractueel worden vastgelegd. Maar: alleen de zogenaamde exploitatierechten kunnen worden overgedragen. Daarmee wordt bedoeld het recht op openbaarmaking en het recht op verveelvoudiging. De architect zal als maker van het werk echter zijn persoonlijkheidsrechten altijd blijven behouden. Dat betekent dat hij zich nog steeds zou kunnen verzetten tegen aantasting van zijn werk. Het is wel mogelijk om af te spreken dat de architect zich niet zal verzetten tegen het aanbrengen van wijzigingen in het werk. Het recht tot verzet tegen misvorming en verminking zal de architect altijd blijven behouden.

Documenteren
Geef een architect voldoende de gelegenheid om zijn werk goed te documenteren. Wanneer een architect de kans heeft gehad gegevens over zijn werk te verzamelen en vast te leggen, kan dat ervoor zorgen dat hij zich minder snel op zijn auteursrecht zal beroepen.

Verbouwing pas starten als alles rond is
Hoe dan ook, het is van belang om met de architect in contact te blijven en respect te tonen voor zijn werk. Een sprekend voorbeeld uit de recente praktijk is de verbouwing van museum Naturalis in Leiden. Omdat de verbouwingsplannen van het museum tot gevolg hadden dat het werk van de architect ingrijpend zou worden gewijzigd, uitte deze vanzelfsprekend zijn bezwaren. Naturalis heeft zich daar weinig van aangetrokken. Naturalis wist dat de verbouwing inbreuk zou maken op de persoonlijkheidsrechten van de architect. Toch heeft het museum er alles aan gedaan om de verbouwingsplannen te laten doorgaan. Het is gestart met de werkzaamheden met het idee dat wanneer het werk eenmaal gesloopt zou zijn, een verbodsactie van de architect toch zinloos zou zijn. Maar de architect was er op tijd bij en de rechter heeft de bouw kunnen stoppen, waarna de zaak is geschikt.

Contact

Meer weten? Voor advies neem contact op met onze bouwrechtadvocaten: bel 026-3522824 of mail naar bouwrecht@dekempenaer.nl.

NB: Dit artikel is ook gepubliceerd op 14 juni 2017 op Vastgoedjournaal.