Het Centrum voor Openbare orde en Veiligheid van de Rijksuniversiteit Groningen en onderzoeksbureau Pro Facto hebben in september 2024 de eerste editie van de OOV-monitor gepubliceerd. Deze OOV-monitor laat zien welke instrumenten Nederlandse gemeenten inzetten om de openbare orde te bevorderen.
Het rapport is gebaseerd op informatie van 162 van de 342 gemeenten in Nederland. Het toont welke instrumenten burgemeesters hebben om de openbare orde te handhaven en te bevorderen en hoe vaak deze instrumenten worden gebruikt. Denk bijvoorbeeld aan de Wet Bibob, maar ook aan het opleggen van gebiedsverboden en de inzet van noodrecht. Het rapport ziet op de periode van 1 januari tot en met 31 december 2023 en laat onder meer de volgende ontwikkelingen zien.
Wet Damocles
Een groot aantal van de ondervraagde burgemeesters heeft in 2023 woningen gesloten op basis van de Wet Damocles; 65 % van de burgemeesters heeft in 2023 van deze bevoegdheid gebruikgemaakt. Op basis van de Wet Damocles kunnen burgemeesters gebouwen en woningen sluiten als daar drugs worden verkocht, afgeleverd of verstrekt. Ook kunnen ze op basis van deze wet een dwangsom opleggen of een waarschuwing geven. Op basis van recente rechtspraak wordt kritischer gekeken naar de evenredigheid van de inzet van dit instrument en wordt minder snel aangenomen dat sluiting van een pand passend is. Bij de toetsing van die evenredigheid wordt bijvoorbeeld gekeken naar de hoeveelheid drugs, de frequentie van de drugshandel en de impact van sluiting op betrokkenen. Burgemeesters moeten een gedetailleerde belangenafweging maken voordat een besluit tot sluiting wordt genomen; soms kan een waarschuwing of een last onder dwangsom op basis van een belangenafweging passender zijn. Uit het rapport blijkt ook dat die instrumenten geregeld worden ingezet; 52 % van de ondervraagde burgemeesters gaf bijvoorbeeld wel eens één of meer waarschuwingen af op basis van deze wet.
Wet Victoria
Uit de OOV-monitor blijkt verder dat de inzet van de Wet Victoria beperkt is; in slechts 12 % van de gemeenten is het instrument één keer of vaker toegepast. De Wet Victoria geeft burgemeesters de bevoegdheid overlast tegen te gaan door een woningsluiting. De verwachting is volgens de OOV-monitor echter dat het aantal sluitingen op grond van de Wet Victoria in 2024 fors zal toenemen. De wet is namelijk aangepast zodat panden ook kunnen worden gesloten vanwege beschietingen, ontploffingen en wapenvondsten.
Wet Bibob
De OOV-monitor laat ook zien dat bijna alle gemeenten in 2023 gebruikmaakten van een van de instrumenten uit de Wet Bibob. Slechts 6 % van de ondervraagde gemeenten heeft hier in 2023 geen gebruik van gemaakt. De Wet Bibob geeft bestuursorganen een instrument om te voorkomen dat een vergunning, subsidie of overheidsopdracht wordt misbruikt voor criminele activiteiten. Een bestuursorgaan kan volgens deze wet een subsidie, vergunning of overheidsopdracht intrekken of weigeren. Dat is dus ook gebeurd. Gemeenten wezen in 2023 onder meer vergunningen af op basis deze wet (23 %) of trokken deze in (6 %). Ook wonnen veel gemeenten advies in bij het Landelijk Bureau Bibob (37 %).
Andere instrumenten
De hiervoor besproken instrumenten zijn zeker niet alle instrumenten die door gemeenten worden gebruikt bij het handhaven van de openbare orde. Uit de OOV-monitor blijkt dat er ook diverse andere instrumenten worden ingezet. Zo is een veel toegepast instrument (in 86 % van de gemeenten) het tijdelijk uit een woning zetten van een persoon bij een ernstige dreiging van huiselijk geweld op basis van de Wet tijdelijk huisverbod. Ook de mogelijkheid om preventief te fouilleren op wapens is vorig jaar in bijna alle gemeenten (92 %) ingezet.