Soms bestaat de behoefte om een overeenkomst met de andere partij te beëindigen, bijvoorbeeld omdat de andere partij haar verplichtingen niet nakomt. Er zijn verschillende mogelijkheden om een overeenkomst te beëindigen, waarbij diverse vereisten gelden voor elke vorm van beëindiging.
Opzegging overeenkomst voor bepaalde tijd in beginsel niet mogelijk, opzegging overeenkomst voor onbepaalde tijd in beginsel altijd mogelijk.
Overeenkomsten kunnen worden aangegaan voor bepaalde en onbepaalde tijd.
Overeenkomst voor bepaalde tijd
Overeenkomsten voor bepaalde tijd zijn niet tussentijds opzegbaar, tenzij partijen in de overeenkomst de mogelijkheid van tussentijdse opzegging hebben opgenomen. In uitzonderlijke gevallen kan de redelijkheid en billijkheid met zich meebrengen dat een overeenkomst voor bepaalde tijd zonder tussentijdse opzegmogelijkheid, toch tussentijds kan worden opgezegd.
Een veelvoorkomende misvatting is dat een opzegtermijn om verlenging van een overeenkomst voor bepaalde tijd te voorkomen, wordt aangemerkt als een tussentijdse opzegmogelijkheid.
Overeenkomsten voor onbepaalde tijd
Uitgangspunt bij overeenkomsten voor onbepaalde tijd is, dat deze altijd tussentijds opzegbaar zijn. Slechts in bijzondere gevallen is een overeenkomst voor onbepaalde tijd niet tussentijds opzegbaar of geldt dat voor opzegging een gegronde reden vereist is.
Indien partijen geen opzegtermijn zijn overeengekomen, dan dient een redelijke opzegtermijn in acht genomen te worden. De redelijke termijn dient te worden vastgesteld op grond van alle relevante omstandigheden van het geval.
Indien partijen een opzegtermijn in de overeenkomst hebben opgenomen, dan geldt in beginsel die opzegtermijn. De redelijkheid en billijkheid kunnen met zich meebrengen dat (a) een langere of kortere opzegtermijn dient te gelden en/of (b) een schadevergoeding aan de andere partij dient te worden betaald.
In sommige gevallen voorziet de wet in een opzegmogelijkheid en een in acht te nemen opzegtermijn. Soms is dat van regelend recht (partijen kunnen dan daarvan afwijken in de overeenkomst), zoals bij de overeenkomst van opdracht, aanneming van werk en huur voor bedrijfsruimte. Soms is dat van dwingend recht (partijen kunnen daarvan dan niet afwijken in de overeenkomst), zoals bij de arbeidsovereenkomst, agentuurovereenkomst en huurovereenkomst voor middenstands-bedrijfsruimte.
Gevolgen van opzegging
De overeenkomst eindigt na de in acht te nemen opzegtermijn en dus (in beginsel) niet vanaf het moment van opzeggen. Dat betekent dat de rechten en verplichtingen van partijen blijven bestaan tot het moment van het einde van de opzegtermijn.
Opzegging heeft geen terugwerkende kracht, hetgeen tot gevolg heeft dat hetgeen in het verleden is gebeurd niet teruggedraaid wordt.
Ontbinding is (in beginsel) mogelijk bij iedere tekortkoming in de nakoming en wanneer de wederpartij in verzuim is of sprake is van blijvende/ tijdelijke onmogelijkheid. Ontbinding heeft geen terugwerkende kracht, maar voor partijen geldt een ongedaanmakingsverplichting.
Ontbinding is bepaald in de artikelen 6:265 e.v. BW. Een overeenkomst kan worden ontbonden, wanneer (a) de wederpartij tekort is geschoten in de nakoming van de overeenkomst en (b) de tekortkoming de ontbinding rechtvaardigt.
Daarnaast dient de nakoming van de tekortkoming blijvend of tijdelijk onmogelijk te zijn, of dient de wederpartij ‘in verzuim’ te zijn. De wederpartij is o.a. van rechtswege in verzuim wanneer (i) een fatale termijn niet is nagekomen of (ii) wanneer de wederpartij zelf aangeeft (of uit zijn mededeling blijkt) niet (juist of tijdig) te zullen nakomen.
In de gevallen die niet in de wet geregeld zijn, dient de wederpartij in gebreke te worden gesteld. Een ingebrekestelling dient schriftelijk te worden uitgebracht, waarin is opgenomen (i) een redelijke termijn die aan de wederpartij wordt gegund om, (ii) haar verplichtingen alsnog na te komen en (iii) aansprakelijkstelling indien niet correct en/of tijdig wordt nagekomen.
Partijen kunnen in de overeenkomst of algemene voorwaarden regelen wanneer sprake is van verzuim (dus wanneer geen ingebrekestelling nodig is) en/of van een tekortkoming. Partijen kunnen ook in de overeenkomst of algemene voorwaarden regelen dat de overeenkomst niet kan worden ontbonden. In uitzonderlijke gevallen kan de redelijkheid en billijkheid met zich meebrengen dat een overeenkomst toch kan worden ontbonden, wanneer partijen de mogelijkheid tot ontbinding contractueel hebben uitgesloten.
Ontbinding kan via de rechter, maar dit is niet nodig. Een schriftelijke mededeling van de ontbinding is voldoende. De overeenkomst eindigt op het moment van de ontbinding.
Gevolgen ontbinding
Ontbinding heeft geen terugwerkende kracht, hetgeen betekent dat eerder gedane betalingen of verrichte prestaties niet onverschuldigd (zonder rechtsgrond) zijn verricht. Wel bestaat er een verplichting over en weer tot ‘ongedaanmaking’ van deze verrichtingen (artikel 6:271 BW). Er geldt geen ongedaanmakingsverplichting, wanneer ongedaanmaking niet mogelijk is, waarvoor dan een waardevergoeding in de plaats komt (die vaak gelijk is aan de waarde van de verrichte prestatie, zodat partijen over en weer niets aan elkaar verschuldigd zijn).
Vernietiging mogelijk indien sprake is van (i) dwaling, (ii) bedrog, (iii) bedreiging of (iv) misbruik van omstandigheden. Vernietiging heeft terugwerkende kracht.
Voor vernietiging dient sprake te zijn van een wilsgebrek. De wet kent vier van deze ‘wilsgebreken’, welke een grond voor vernietiging van de overeenkomst vormen, namelijk (a) bedreiging, (b) bedrog, (c) dwaling en (d) misbruik van omstandigheden.
In het geval van bedreiging is de wil gericht op het wegnemen van de bedreiging in plaats van op het sluiten van de overeenkomst. Op die grond is een overeenkomst niet geldig tot stand gekomen (er kleefde een gebrek aan de wil).
Bij bedrog is door de andere partij opzettelijk een verkeerde voorstelling van zaken gegeven (bijvoorbeeld het terugdraaien van een kilometerstand). De vereiste opzet bij bedrog is vaak lastig te bewijzen.
Bij dwaling is er sprake van een onjuiste voorstelling van zaken, waarbij de overeenkomst bij een juiste voorstelling niet gesloten zou zijn. Opzet is bij dwaling geen vereiste. Er is geen sprake van dwaling bij een absolute toekomstige omstandigheid.
Van misbruik van omstandigheden is sprake wanneer iemand van de omstandigheden waarin een ander verkeert gebruik maakt om die ander iets te laten doen wat hij of zij in een normale situatie niet zou hebben gedaan. Misbruik van omstandigheden is vaak moeilijk te bewijzen.
Gevolgen van vernietiging
Vernietiging heeft terugwerkende kracht. Dat betekent dat ervan wordt uitgegaan dat de overeenkomst nimmer heeft bestaan en partijen ook in die situatie teruggebracht dienen te worden. Met name bij faillissementen kan vernietiging handig zijn. Het volgende voorbeeld illustreert dat:
A levert een zaak aan B. B betaalt A niet, maar wordt toch eigenaar van de zaak omdat geen eigendomsvoorbehoud is overeengekomen. B gaat failliet.
Indien A de overeenkomst met B ontbindt, dan geldt een ongedaanmakingsverplichting. Echter, dit is een concurrente vordering waaraan de curator niet hoeft te voldoen. B blijft eigenaar van de zaak en A kan alleen maar schadevergoeding vorderen (hetgeen doorgaans in faillissementen niets oplevert).
Indien A de overeenkomst met B kan vernietigen, dan heeft dat tot gevolg dat B nimmer eigenaar van de zaak is geworden. A kan de zaak derhalve als haar eigendom terugvorderen van de curator. De curator dient het eigendomsrecht van A te respecteren.
Conclusie: beëindiging van de overeenkomst veelal mogelijk, maar soms kan beëindiging toch niet handig zijn.
Er zijn diverse manieren om een overeenkomst te beëindigen, waarbij de gevolgen per manier verschillend zijn. De vraag op welke wijze partijen een overeenkomst kunnen beëindigen, hangt af van (i) hetgeen partijen zijn overeengekomen en (ii) de wet/ jurisprudentie.
Bedenk ook of het wel handig is om een overeenkomst te beëindigen. Soms zijn minder rigide opties wenselijk en beter voor de verhouding tussen partijen (met name indien partijen in de toekomst nog zaken met elkaar willen doen), zoals opschorting van eigen prestaties, vordering tot nakoming, gedeeltelijke ontbinding of aanpassing van de overeenkomst.
Voor meer advies en/of vragen, kunt u altijd contact met mij opnemen per mail j.de.wrede@dekempenaer.nl of telefonisch 026 3522 825.
